Foto: © Shutterstock
Het is weer die tijd van het jaar: overal hoor je mensen hoesten, niezen en snotteren. Vervelend, maar dat is nog geen reden om meteen naar antibiotica te grijpen. Overmatig antibioticagebruik draagt bij tot de ontwikkeling van resistente bacteriën en vormt zo een bedreiging voor onze gezondheid. Verantwoord antibioticagebruik is niet alleen belangrijk bij mensen, maar ook bij dieren.
Antibiotica kunnen levens redden, zowel dat van jou als dat van je hond, maar door antimicrobiële resistentie verliezen ze steeds vaker hun werkzaamheid. Dit is gevaarlijk voor zowel huisdieren als voor mensen. Daarom is het cruciaal om antibiotica verantwoord te gebruiken en alleen in te zetten wanneer dat echt noodzakelijk is.
Wanneer is het wel nodig?
Overmatig of onjuist gebruik van antibiotica zorgt ervoor dat bacteriën zich aanpassen en ongevoelig worden voor antibiotica. ‘Hierdoor worden bepaalde infecties bij zowel mensen als huisdieren moeilijker te behandelen’, zegt Debora Calis, dierenarts bij AniCura Dierenkliniek Randstad in Borsbeek. ‘We moeten ervoor zorgen dat we antibiotica uitsluitend gebruiken wanneer dat écht nodig is. Dit is bijvoorbeeld het geval bij een bloedvergiftiging (septicaemie), waarbij bacteriën in het bloed aanwezig zijn, of bij een nierbekkenontsteking (pyelonefritis), een bacteriële infectie die vanuit de blaas is opgestegen.’ Bij langdurende en bepaalde orthopedische operaties kan het volgens Calis soms nodig zijn om een antibioticum toe te dienen. ‘Dit wordt dan enkel tijdens de ingreep intraveneus toegediend.’ Voordat antibiotica tijdens chirurgie worden gebruikt, kan de chirurg bepalen of dit gebruik gerechtvaardigd is. Dit kan worden ingeschat door het evalueren van de toestand van de patiënt, het type operatie en de wondindeling.
Waar vroeger vaak antibiotica werden voorgeschreven bij huidwonden, is dat tegenwoordig niet langer standaard. ‘Bij de behandeling van een wond gebruiken we lokale therapie, zoals ontsmettingsmiddelen en verband,’ vertelt Calis. ‘Een uitzondering hierop zijn sommige bijtwonden van honden en katten. De hoektanden van honden en katten zijn lang en veroorzaken diepe, smalle wonden. Hierdoor dringen bacteriën diep door in het weefsel en raken ze ingesloten. Indien een uitwendige behandeling, zoals spoelen en draineren, niet volstaat, kan het nodig zijn om antibiotica in te zetten om een uitbreiding naar diepere weefsels te vermijden. Ernstig zieke honden en honden met een verzwakt immuunsysteem, bijvoorbeeld door chemotherapie, kunnen ook antibiotica nodig hebben.’
‘Uit onderzoek blijkt dat 4 % van de honden antibiotica kreeg voorgeschreven op verzoek van de eigenaar’
Groeiend bewustzijn
Dierenkliniekennetwerk AniCura liet onlangs een extern marktonderzoek uitvoeren onder 603 willekeurig gekozen Belgische huisdierbaasjes. Daaruit bleek dat 38% van de honden antibiotica kreeg voorgeschreven, waarvan 4% op verzoek van de eigenaar. ‘Antibiotica helpen niet tegen parasieten en virussen’, legt dierenarts Calis uit. ‘Zeer regelmatig zien we patiënten in de dierenkliniek met een virale infectie. Een virus heeft echter simpelweg voldoende tijd nodig om te genezen. Als je in zo’n geval een antibioticum zou toedienen, voelt de hond zich misschien na enkele dagen beter, maar dat komt niet door het antibioticum, maar doordat het dier tijd kreeg om te herstellen. Een antibioticum kan zelfs nadelig werken, omdat het maagdarmstelsel erdoor verstoord raakt, de hond minder gaat eten en daardoor een verminderde weerstand krijgt. Soms is alleen tijd voldoende om te genezen.’
Het bewustzijn over antibioticaresistentie onder huisdiereigenaren wordt steeds groter. Uit het onderzoek blijkt dat 72% van de huisdiereigenaren op de hoogte is van het risico en 77% het belangrijk vindt om antibioticaresistentie bij huisdieren tegen te gaan. Dat merkt dierenarts Calis ook in de praktijk. ‘Waar mensen vroeger met een zieke hond binnenkwamen en meteen om een antibioticaspuitje vroegen, begrijpen ze tegenwoordig beter waarom we niet zomaar een antibioticum voorschrijven.’
‘De diergeneeskunde evolueert, waardoor er steeds betere alternatieven zijn voor antibiotica’
Wanneer het écht noodzakelijk is
AniCura streeft naar een duurzamer antibioticabeleid en stelde in 2018 een ambitieuze doelstelling: tegen 2030 mag slechts 5% van de honden systematische antibiotica voorgeschreven krijgen. Om verantwoord antibioticagebruik in haar klinieken te waarborgen, heeft AniCura specifieke richtlijnen ontwikkeld voor dierenartsen, zodat antibiotica alleen worden voorgeschreven wanneer dit echt noodzakelijk is.
Dierenarts Calis hanteert in de praktijk strikte maatregelen om het antibioticagebruik te verminderen. ‘Ik werk al twintig jaar als dierenarts, en in de afgelopen jaren zijn er veel veranderingen geweest. Voor mijn afstuderen was het nog gangbaar om bij een sterilisatie of castratie standaard antibiotica voor te schrijven. Dat is absoluut niet nodig. Een goede hygiëne tijdens de ingreep volstaat.’
Ook in haar eigen vakgebied – Calis legt zich toe op dermatologie – is er veel veranderd. ‘Vroeger werden honden met jeukende huidinfecties meteen behandeld met antibiotica om te kijken of ze genazen. Bleef de jeuk aanwezig na het opklaren van de bacteriële infecties, dan wist de dierenarts dat het waarschijnlijk om een allergie ging. Tegenwoordig onderzoeken we eerst of het om een allergie gaat. Als dat het geval is, behandelen we deze met lokale therapieën, zoals speciale shampoos, mousses of doekjes.’
Vandaag de dag is er steeds meer mogelijk. De diergeneeskunde evolueert, waardoor er steeds betere alternatieven zijn voor antibiotica. ‘Bij oudere honden die last hebben van stinkende adem door tandsteen, werd vroeger soms antibiotica voorgeschreven in plaats van een gebitsreiniging onder narcose. Antibiotica helpt misschien wel tijdelijk tegen de geur, maar lost het onderliggende probleem – de tandsteen – niet op. Dankzij moderne anesthesie is een gebitsreiniging bij oudere honden tegenwoordig een relatief veilige procedure.’
Vroeger werd gedacht dat bloederige diarree altijd met antibiotica behandeld moest worden. ‘Maar onderzoek toont aan dat dit vaak niet nodig is,’ aldus Calis. ‘Het is uiteraard wel belangrijk om de hond goed te hydrateren, zijn pijn te verlichten en hem goed in de gaten te houden.’
‘Tegenwoordig worden kortere antibioticakuren gegeven. Die zijn vaak even efficiënt’
De aanbevelingen voor de duur van een antibioticakuur zijn de laatste jaren aanzienlijk veranderd. Vroeger werd aangenomen dat een kuur minimaal vijf à tien dagen moest duren, soms zelfs langer, terwijl tegenwoordig vaak kortere kuren worden gegeven. ‘Dit is vaak even efficiënt, maar veroorzaakt minder resistentie. Door specifieke parameters op te volgen bij een patiënt, kunnen we de optimale duur van de kuur bepalen.’
Niet in de vuilnisbak gooien
In de strijd tegen antibioticaresistentie moeten dierenartsen niet alleen afwegen in welke gevallen ze antibiotica voorschrijven, maar ook welke antibiotica ze inzetten. ‘Breedspectrumantibiotica doden veel verschillende soorten bacteriën, maar zijn niet altijd nodig’, legt Calis uit. ‘Bij een blaasontsteking is vaak één specifiek antibioticum voldoende, dat pas wordt ingezet na een bijkomend onderzoek om de geschikte molecule te bepalen. Maar bij ernstig zieke dieren of dieren met een darmperforatie kunnen breedspectrumantibiotica echter wel nodig zijn.’ Door antibiotica alleen in te zetten wanneer ze écht nodig zijn, zorgen we er samen allemaal voor dat ze levens kunnen blijven redden.
Tot slot heeft dierenarts Calis nog een tip om antibioticaresistentie tegen te gaan: heb je thuis nog ongebruikte antibiotica liggen, gooi ze dan niet in de vuilnisbak, maar breng ze naar de apotheek. Zo voorkom je dat antibiotica in de omgeving terechtkomen en draag je je steentje bij in de strijd tegen antibioticaresistentie.’
Tekst: Evi Maveau
