Vandaag is de hond een volwaardig gezinslid. Dat was ooit wel anders. ‘Vermoedelijk werden de eerste honden gedomesticeerd om ze op te eten’, zegt Peter van het Archeocentrum Velzeke. Hoe we vertrokken vanuit een kille relatie en uiteindelijk de hond in ons hart (en op de sofa) verwelkomden, kunnen we achterhalen aan de hand van archeologische vondsten.
De geschiedenis van de hond ontdek je op de provinciale erfgoedsite Archeocentrum Velzeke. ‘De wolf is het eerste dier dat ooit gedomesticeerd werd, vertelt Peter Van der Plaetsen, archeoloog met een specialisatie in de archeozoölogie. ‘Wanneer exact, weten we niet, maar het gebeurde toen de mens nog een jager-verzamelaar was’, vertelt Peter. ‘Dat zijn we drie miljoen jaar lang geweest. We doen nog maar zo’n tienduizend jaar aan landbouw. De hond is overigens het enige dier dat door dat door de jager-verzamelaar werd gedomesticeerd.’
Van wolf naar hond
De oudste teruggevonden restanten van wat een hond zou kunnen zijn, zijn zo’n 35.000 jaar oud. De vondst – een schedel – komt uit België, uit een grot in Goyet, in de provincie Namen. ‘Al in de ijstijd hield de mens dus honden’, vertelt Peter.
Hoe de wolf ooit werd gedomesticeerd tot hond, daarover bestaan verschillende theorieën. ‘Gezien wolf en mens tijdens de ijstijd in eenzelfde leefgebied dezelfde prooidieren achternazaten was er interactie tussen beide. Het kan zijn dat wolven dichter bij de mens kwamen, omdat ze restjes van de gedode jachtdieren probeerden te pikken. Maar wie weet was het net omgekeerd en moest de wolf zijn prooi in de steek laten, weggejaagd door de mens. Het kan ook zijn dat jagers-verzamelaars wolven uit hun nest weghaalden en ze opkweekten, om ze vervolgens op te eten.’
Gedomesticeerde honden uit het nabije oosten
In het neolithicum, de periode van 11.000 tot 3.000 voor Christus, kiest de mens voor een meer sedentair bestaan. ‘De jager-verzamelaars in onze contreien worden weggeconcurreerd door kolonisten uit het Nabije Oosten’, verduidelijkt Peter. ‘Die kolonisten brengen gedomesticeerde dieren zoals varkens, schapen, geiten, runderen én honden mee en vestigen zich hier als landbouwers. De gedomesticeerde honden die ze meenemen zijn al opmerkelijk kleiner dan de wolf. Ik heb nog in Oudenaarde restanten opgegraven van zulke honden.’
Uiterlijke verschillen
Hoe de eerste gedomesticeerde honden eruitzagen, is moeilijk te achterhalen, gezien er vandaag alleen nog maar skeletresten zijn teruggevonden. ‘Wat we wel weten is dat de grootte afneemt bij gedomesticeerde dieren’, zegt Peter. ‘Ook de schedelkam verdwijnt. Nog een verschil is dat het voorhoofd van de wolf in een rechte lijn overgaat in de snuit en bij de gedomesticeerde hond zit er een knik daar waar de snuit overloopt in het voorhoofd. Uiteindelijk verandert ook het karakter door selectief fokken.’
Veranderde relatie
Honden waren aanvankelijk mogelijk alleen een voedselbron voor de mens. ‘Maar die relatie veranderde snel. In de Romeinse periode werden honden ook ingeschakeld als jachthond, waakhond en zelfs als gezelschapsdier. In Oudenburg zijn er beenderen van een klein hondje uit dat tijdperk gevonden, dat een schoothondje was. We stellen in het Archeocentrum oude Romeinse dakpannen tentoon waarop pootafdrukken van honden staan.’
In de loop van de geschiedenis kregen honden ook andere functies. Ze werden bijvoorbeeld gehouden als lastdier of om vee te drijven. ‘Vooral vanaf de negentiende eeuw begonnen hondenfokkers ook op allerlei uiterlijke kenmerken te selecteren.’ Iets wat zich vandaag vertaalt in een bonte roedel van honden met de meest uiteenlopende vachtstructuren, kleuren en vormen.
Honden in de luchtvaartgeschiedenis
Honden – en vele andere dieren – spelen ook een rol in de luchtvaarthistorie. Dat en nog veel meer kan je ontdekken op een beestige editie van Erfgoeddag in het Archeocentrum van Velzeke.
ERFGOEDDAG
zondag 23 april
10 tot 18 uur
www.archeocentrumvelzeke.be
www.oost-vlaanderen.be/erfgoeddag
TEKST: Evi Maveau
FOTO: Ansfried De Vylder
